Sau khi thảo luận về quyết định phản đối dự án thép tại vịnh Vân Phong hơn 15 năm trước, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa – Phạm Văn Chi chia sẻ rằng: “Tôi cảm thấy đã làm một việc để tránh cho con cháu trong tương lai có lý do để oán hận”.
Vào đầu năm 2008, sau khi tìm kiếm, tổng hợp và phân tích các số liệu, Phạm Văn Chi đã kiên trì đề nghị Chính phủ loại bỏ dự án nhà máy thép khỏi vịnh Vân Phong, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa. Trong suốt quá trình đấu tranh đó, ông gặp phải hàng trăm quan điểm trái chiều, nhưng ông vẫn mạnh mẽ phản đối dự án nhà máy thép của Posco (Hàn Quốc) với mức đầu tư dự kiến lên đến cả chục tỷ USD. Ông mô tả rằng lúc đó, ông như đang tham gia trò chơi “đấu trường 100”.
Hiểm họa ô nhiễm môi trường biển
Trong cuộc phỏng vấn với phóng viên báo Tiền Phong chiều ngày 24/4, ông Phạm Văn Chi, người đã từng giữ chức Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa, vẫn nhớ rõ về cuộc đấu tranh của ông để phản đối dự án nhà máy thép tại vịnh Vân Phong, thuộc khu vực biển Đầm Môn, huyện Vạn Ninh.
Năm 2007, ông Chi được một lãnh đạo UBND huyện Vạn Ninh thông tin rằng Tập đoàn Posco (Hàn Quốc) đề xuất dự án đầu tư nhà máy thép liên hợp tại vịnh Vân Phong với tổng mức đầu tư lên đến 11,5 tỷ USD, là dự án lớn nhất về sản xuất thép tại Việt Nam vào thời điểm đó.
Mặc dù toàn bộ lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa, cùng hầu hết các bộ, ngành Trung ương đều ủng hộ cho việc triển khai dự án của Posco, ông Chi quyết tâm phản đối.
Sau đó, vào đầu năm 2008, ông đã tổng hợp và phân tích các số liệu, kiến nghị Chính phủ loại bỏ dự án thép khỏi vịnh Vân Phong. Tuy nhiên, đến tháng 1/2008, Thủ tướng Chính phủ vẫn chính thức đồng ý với chủ trương lập dự án.
Ông Phạm Văn Chi nhận thấy rằng dự án sản xuất thép quy mô lớn sẽ gây nhiều hiểm họa cho môi trường và quyết tâm đấu tranh chống lại nó. Trong một cuộc họp Thường vụ đầu năm 2008, ông Chi đã phân tích cụ thể các phản ứng hóa học trong quá trình sản xuất thép và cảnh báo về tác hại lớn mà nhà máy thép sẽ gây ra cho môi trường. Tuy nhiên, trong cuộc họp đó, ông gặp nhiều khó khăn khi chỉ có ít người lắng nghe và nhiều lãnh đạo tỉnh vẫn muốn triển khai dự án này. Thậm chí, Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã ra chủ trương quán triệt đến cấp chi bộ, yêu cầu tất cả các đảng viên phải ủng hộ dự án đó. Tỉnh đã gửi nhiều đoàn cán bộ tới Hàn Quốc để khảo sát, tham quan nhà máy thép của Posco và khi trở về, họ đều khen ngợi dự án đó. Tuy nhiên, ông Chi đã từ chối đi và kiên quyết phản đối dự án này.
Ông Phạm Văn Chi đã phân tích rằng để sản xuất 1 tấn thép, cần sử dụng 2 tấn quặng và 3 tấn than đốt. Với công suất của nhà máy thép lớn như này, hàng năm sẽ thải ra môi trường 100 triệu tấn bã thải. Ông lo ngại rằng nguồn bã thải này sẽ được xử lý bằng cách đổ xuống biển. Ngoài ra, quá trình đốt than cũng sẽ sinh ra lượng CO2 rất lớn, đặc biệt nếu sử dụng than đá nguyên chất với hàm lượng lưu huỳnh và phốt pho rất cao. Khi gặp nước, than đá sẽ tạo ra các loại axit gây hại cho môi trường. Ông Chi bày tỏ lo ngại này tại cuộc họp.
“Tôi cho rằng, việc phản đối quyết liệt dự án thép tại vịnh Vân Phong của anh Phạm Văn Chi đã cứu lấy môi trường vùng biển khu vực Đầm Môn nói riêng và cả vùng biển duyên hải Nam Trung bộ nói chung. Nếu dự án này được triển khai, chắc chắn môi trường trường biển khu vực sẽ không còn vẹn nguyên như hôm nay. Anh Chi đã làm điều đúng đắn để giữ lại tài nguyên biển đảo cho con cháu mai sau”.
Kiến trúc sư Nguyễn Văn Lộc – nguyên Chủ tịch Hội kiến trúc sư, nguyên Giám đốc Sở Xây dựng Khánh Hòa
Theo ông Chi, thách thức đầu tiên là không thể cấp đất và mặt nước cho Posco vì giá thuê đất rẻ và dự án lấp đất chiếm 1/3 vịnh là trái luật. Tự đổ đất lấp cũng tốn hàng ngàn tỷ đồng và sẽ mất nhiều năm để có nguồn thu. Ngoài ra, giá trị tiêu thụ sắt không đặc biệt và không được bán ở địa phương, do đó tỉnh sẽ không có nguồn thu. Ông Chi cho rằng, vì vậy dự án này sẽ gây lỗ cho tỉnh từ đầu đến cuối, chỉ có tên là đầu tư nhà máy thép tỷ đô.
Là một kỹ sư chế tạo máy, ông Phạm Văn Chi lặng lẽ đi thu thập nhiều tài liệu để phân tích, chỉ rõ nguy cơ gây ô nhiễm môi trường từ đại dự án trên. “Tôi biết rằng công nghiệp luyện gang thép là ngành công nghiệp có nhiều nguy cơ gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng trên quy mô rất lớn.
Tôi không nói vo mà có cơ sở khoa học, phân tích các thông số cụ thể của các phản ứng hóa học trong quá trình sản xuất thép. Với công suất 15 triệu tấn thép mỗi năm của dự án phải dùng bao nhiêu tấn quặng, bao nhiêu tấn than, rồi thải ra bao nhiêu tấn xỉ than cùng những độc tố nào…
Tôi tính toán và biết rằng mỗi năm nhà máy này thải ra hàng triệu tấn chất thải công nghiệp, phần lớn là độc hại. Với lượng chất thải như vậy, không chỉ môi trường vùng biển Khánh Hòa mà cả khu vực duyên hải Nam Trung bộ sẽ bị tàn phá”, ông Chi cho hay.
Tôi phản đối để không bị con cháu oán hận!
Tuy nhiên, mặc dù ông Phạm Văn Chi đã phân tích và chỉ ra những tác hại nghiêm trọng của dự án thép chục tỷ đô tại Vân Phong, nhưng lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa không đủ quyết tâm để đề xuất cho Trung ương ngừng dự án này.
Vì vậy, ông Chi quyết định gửi toàn bộ phân tích của mình về tác hại cụ thể của việc đầu tư nhà máy thép ở Vân Phong đến các cơ quan như Tổng Bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng, Phó Thủ tướng, Bộ TN-MT, Bộ KH-CN… và ngay cả nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt.
Trả lời cho báo chí sau đó, ông Võ Văn Kiệt đã chỉ rõ: “Cần phải nhìn xa hơn về các công trình thế kỷ như ở Vân Phong. Dự trữ tài sản của một quốc gia không chỉ là tiền bạc mà còn là đất đai, các tài nguyên thiên nhiên và lợi thế tự nhiên khác. Những tài sản này nên được để dành cho thế hệ sau của chúng ta.”
Sau khi nhận được kiến nghị này, Trung ương đã yêu cầu tổ chức một hội thảo để xem xét lại dự án. Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh cũng đã yêu cầu tỉnh Khánh Hòa tổ chức một hội thảo khoa học để đánh giá lại dự án.
Kết quả cuối cùng, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng chính thức không chấp thuận dự án đầu tư nhà máy thép của Posco tại vịnh Vân Phong, sau khi lưu ý rằng đây là một dự án liên quan đến môi trường và cần được quan tâm đặc biệt.
Thủ tướng đã yêu cầu tỉnh Khánh Hòa đảm bảo môi trường sạch để phát triển bền vững, ưu tiên số một cho việc xây dựng cảng trung chuyển container quốc tế Vân Phong và bảo vệ môi trường.
Kết quả là, một tháng sau, Thủ tướng chính thức không chấp thuận dự án đầu tư nhà máy thép của Posco tại vịnh Vân Phong khi các vấn đề về môi trường chưa được giải quyết.
Việc Khánh Hòa không đầu tư vào dự án thép hàng chục tỷ USD không ảnh hưởng đến doanh thu du lịch biển hàng năm, vẫn giúp tỉnh này giữ vị trí hàng đầu trong cả nước. Kết thúc câu chuyện phản đối dự án thép của Tập đoàn Posco tại vịnh Vân Phong, ông Phạm Văn Chi cho biết: “Tôi cảm thấy an tâm khi đã làm một việc để tránh cho con cháu tương lai phải oán hận”.
